Korsnas 2017

15 maart 2017
met dank aan Hans Boonstra

Naar aanleiding van de plannen voor het Korsnästerrein (Baandervesting) in Edam, die op 9 maart 2017 door BPD Ontwikkeling BV zijn voorgelegd aan belanghebbenden in Edam, wil Vereniging Oud Edam de volgende visie inbrengen, die afwijkt van de op 9 maart gepresenteerde opties.

Deze visie dateert overigens al van 2015, is destijds ook gepubliceerd, en bestaat uit een historische onderbouwing en een daarop gebaseerde suggestie voor de ontsluiting van de nieuw te bouwen wijk – zonder toename van verkeer in de Baanstraat en zonder aantasting van de hoge cultuurhistorische waarden van de vesting; een koppeling van een Beschermd Stadsgezicht en Rijksmonument.

Situatieschets in de visie van Oud Edam

Vooruitlopend op de conclusie: in deze situatie wordt de ontsluitingsweg verlegd naar het Korsnästerrein zelf. Daarmee worden de Baanstraat, de Baandervesting en de Burgemeester Versteeghsingel ontlast en blijft de monumentale waarde van de vesting, een Rijksmonument, in stand en wordt waar mogelijk gerevitaliseerd. Ook wordt met deze brug de relatie tussen de Schuttersgracht en de vesting hersteld. De “eendenvijver”, die noodgedwongen ontstaan is, wordt ook weer verbonden met de Schuttersgracht.

Deze visie heeft veruit onze voorkeur.
Van de gepresenteerde opties is in onze ogen de “Bypass” variant de minst schadelijke.

Uitgangspunten Vereniging Oud Edam

• Bij aanleg van een nieuwe wijk binnen een vesting die niet alleen beschermd stadsgezicht is, maar ook als geheel een rijksmonument, moet de historische structuur het uitgangspunt zijn.
• De monumentale waarde mag hier niet verzwakt worden, zeker niet door een onomkeerbare aanleg van bouwwerken.
• De structuur en het profiel van de vesting in stand houden en versterken (revitaliseren), dus ook het wandelpad en de Schuttersgracht (Singelgracht, Balkenhaven). De wandelpromenade en de Schuttersgracht maken deel uit van het Rijksmonument.
• Deels herstel van de structuur van de Schuttersgracht door de aanleg van een brug die de huidige dam vervangt en op een nieuwe plek, op het Korsnästerrein, de binnenstad binnenkomt.
• Geen extra dam of verbinding in de Schuttersgracht. Dit is een aanzienlijke aantasting van de monumentale waarden. Bovendien wordt de Burgemeester Versteeghsingel hierdoor met extra ontsluitingsverkeer belast.
• Geen verkeerstoename in het oostelijk deel van de Burgemeester Versteeghsingel.
• Maak van de Baanstraat een autovrij wandelgebied.
• Een duidelijke straat in het midden van het Korsnästerrein (dus geen binnenhof met alleen schuttingen).
• Geen huizen of stoep pal langs de rooilijn aan de vestingwal; de historische vestingstructuur moet zichtbaar blijven.
• Er moet een natuurlijke overgang zijn van het groene park naar de stedelijke structuur van de historische binnenstad, zoals je ook ziet bij de Wester-, Noorder- en Zuidervesting
• Grachtenhuizen aan het Marken, zoals het in de zeventiende-eeuwse situatie ook was.
• Tuinen op het zuiden moeten aansluiten bij het parkachtig karakter.
• De nieuwe brug moet passen bij de historische omgeving.
• Met de gemeente kijken naar herinrichting van het huidige parkeerterrein aan de Baanstraat.
• Liever een parkeergarage dan parkeerterreinen.

Deze inbreng is destijds in de Stadskrant en op de website van Oud Edam verschenen (https://www.oud-edam.nl/actuele-dossiers/korsnaes-artikel-2015). Ook is deze visie aan de Gemeente Edam-Volendam gepresenteerd. Het onderzoek dat de gemeente naar de haalbaarheid van deze inbreng heeft laten verrichten heeft Vereniging Oud Edam en BPD Ontwikkeling helaas tot op heden niet bereikt.

Graag willen wij dat deze inbreng meegenomen wordt in de verdere overwegingen en besprekingen. Ook worden wij graag op de hoogte gehouden van inspraakmogelijkheden.

Toelichting en onderbouwing; wettelijke basis

De historische Vereniging Oud Edam beoordeelt de voorgelegde plannen aan de hand van haar doelstelling. Eén van de doelstellingen van onze vereniging is: “het stedenschoon van Edam en omgeving te bewaren, te beschermen en waar mogelijk te vermeerderen”.

Daarnaast zijn de historische binnenstad, de wallen en een deel van het buitengebied een rijks-beschermd stadsgezicht en zijn de wallen een zelfstandig rijksmonument.

Aanwijzing beschermd stadsgezicht

Om de bijzondere cultuurhistorische waarde van het centrum van Edam te beschermen, hebben het toenmalige Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk en het Ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening het centrum van Edam op 24 augustus 1977 aangewezen als beschermd stadsgezicht.

Nieuwe ontwikkelingen kunnen door de aanwijzing alleen worden ingevoegd als deze de cultuurhistorische waarden niet aantasten.

Overweging van de minister tot aanwijzing beschermd stadsgezicht

Als overweging tot het aanwijzen van dit gebied als beschermd stadsgezicht geldt dat dit gebied van algemeen belang wordt geacht vanwege de schoonheid, de onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang, de wetenschappelijke of cultuurhistorische waarde en de inrichting van de openbare ruimte en de beplanting.

Het wallenstelsel als grens tussen stad en ommeland is nog steeds herkenbaar; zowel als landschappelijke element als (op enkele plekken) een harde grens.
Het patroon van straten, pleinen en grachten is kenmerkend voor de ontwikkeling van vroege havensteden.

Beschermd Rijksmonument

De Baandervesting is onderdeel van een Rijksmonument en staat geregistreerd onder monumentennummer: 351200. Registeromschrijving: Overblijfselen van de stadswallen: Wester-, Noordervesting, Klundert, Oosterkade, Baander- en Zuidervesting.

Monumentale waarden van de Baandervesting

Bouwgeschiedenis in hoofdlijnen

Over het geheel genomen is de vesting rondom de stad zeer gaaf. Dit is met name de reden waarom Edam de status van rijks-beschermd stadgezicht heeft (zie afbeelding 1).

Afbeelding 1. Kadastrale kaart basis 1832 later thematisch ingekleurd WA-KA00961 .

Afbeelding 2. Luchtfoto Edam 1947- Noordhollandsarchief – NL-HlmNHA_559_001385 .
De wallen omvatten de oude zeventiende-eeuwse stad en tot aan het midden van de vorige eeuw had de stad nog haar zeventiende-eeuwse structuur met de toegangswegen die in het verleden een directe relatie met de poorten in de wallen hadden.
Na het slechten van de muren en poorten heeft het wallenstelsel een parkachtig karakter gekregen, zoals dit bij vele andere ommuurde steden in het land het geval was. De vesting werd een wandelpad rondom de oude stad.

Afb. 3. Wallenstelsel – verdedigingswerken zeventiende eeuw

Na de Tweede Wereldoorlog is aan de zuidwestzijde is een deel van de wallenstructuur verloren gegaan door de aanleg van de provinciale weg en een busstation. Aan de noordzijde zijn er in de jaren vijftig met de ruilverkaveling van de polder De Zeevang twee nieuwe ontsluitingswegen aangelegd. En decennia later is een verbinding gekomen tussen Baanstraat van de oude stad en de nieuwbouwwijk aan de zuidkant van Edam.

Welbeschouwd is het doortrekken van de Baanstraat een structuuraantasting van de Schuttersgracht. Het deel wat overbleef is nu tot een ‘eendenvijver’ getransformeerd.

Afb. 4. stelsel verdedigingswerken huidige situatie

De profilering van de wallen is ook monumentaal, immers dit profiel karakteriseert het voormalige verdedigingswerk. Echter is bij de Baandervesting de binnensloot ooit gedempt. Het wandelpad is een industrieweg geworden en door het zware verkeer van de laatste decennia is de aarden wal in gaan klinken en is het profiel zoals we dat kennen van de Noorder-, Zuider- en Westervesting verdwenen. De bovenkant van vesting is min of meer gelijk met het achterliggende maaiveld.

Waardering

De structuren van de Wester-, Noordervesting, Oosterkade, Baander- en Zuidervesting zijn nog intact, op kleine interventies na.
In afbeelding 5 ziet u een weergave van de monumentale structuurwaarden.

Blauw = hoog monumentaal, interventies onwenselijk
Groen = positieve monumentale waarden, interventies onwenselijk tenzij
Geel = indifferente monumentale waarden, revitalisering wenselijk

Afb. 5. waardering verdedigingswerken huidige situatie

Nadere waardering Baandervesting

Schuttersgracht onlosmakelijk onderdeel van het monument; interventie onwenselijk

De Schuttersgracht maakt een onlosmakelijk onderdeel uit van het monumentale verdedigingswerk. De gracht en de stadsmuren op de wallen waren het verdedigingswerk van de stad.

Afbeelding 6. Fragment Schuttersgracht – Atlas De Wit 1698.

Afbeelding 7. Ontwikkeling van de profilering van de wallen – onderste figuur huidige situatie.

Afbeelding 8. Aanwezige historische structuren.

Wallenstructuur monumentaal hooggewaardeerd; interventie onwenselijk (tenzij)

De structuur van de wallen en de open doorgaande Schuttersgracht is monumentaal hooggewaardeerd: de zeventiende-eeuwse verdediging structuur van de stad is hier nog intact.

Huidige dam in de Schuttersgracht: revitalisering wenselijk

De dam die in jaren zestig van de vorige eeuw in de Schuttersgracht is gelegd is van indifferente waarden. Het profiel van de wallen is door de aanleg van de industrieweg aanzienlijk aantast; de monumentale waarden zijn hier positief.

Afb. 9. Baandervesting in vogelvlucht

Afb. 10. Schuttersgracht als onderdeel van het wallenstelsel

Beoordeling van de nieuwe verkeersmodellen met betrekking tot de monumentale waarden van het wallenstelsel

Het uitgangspunt voor ontwikkelen in deze historische omgeving dient minimaal te zijn het behoud van de aanwezige rijks-beschermende monumentale waarden (ook beleid). Een optimum is het herstel van de verstoringen uit het recente verleden (revitalisering).

Hieronder onze visie op de drie door BPD Ontwikkeling voorgestelde opties

Plan “Duiker” (Mulleners + Mulleners Architecten; BPD Ontwikkeling)

Bij het plan “Duiker” komt er een nieuwe dam in de Schuttersgracht. De hoge monumentale structuur van de wallen wordt hierdoor aangetast.

Door een dergelijke ontwikkeling is absoluut geen sprake van behoud, maar juist een verdere aanzienlijke verschraling van het rijks-beschermde wallenstelsel (als beschermd gezicht en als object).

Wel wordt in dit plan de beleving van het wandelpad op de vesting hersteld. Echter is het niet duidelijk of de profilering van het wallenstelsel wordt hersteld.

Plan “Woonerf” (Mulleners + Mulleners Architecten; BPD Ontwikkeling)

Hier blijft de hooggewaardeerde monumentale structuur van het wallenstelsel intact, omdat de extra dam achterwege blijft.

De vesting blijft toegankelijk voor autoverkeer. Het is jammer dat in dit plan niet het negentiende-eeuwse parkachtige karakter met een wandelpad wordt hersteld.

Plan “Bypass” (Mulleners + Mulleners Architecten; BPD Ontwikkeling)

Bij dit plan wordt de Schuttersgracht ook niet voorzien van een dam, de structuur blijft intact.

Door de ‘bypass’ wordt een groot deel van de vesting een wandelpad. Slechts een klein deel wordt door autoverkeer gebruikt. Dit plan heeft de minste gevolgen voor de monumentale waarden.

Concluderend, aanbeveling Vereniging Oud Edam

Met het ontwikkelen van het Kornästerrein spelen er voor de verkeersstroom de volgende basale punten:
– toename verkeer door de Baanstraat,
– ontsluitingsverkeer op de Baandervesting.
Kortom: hoe ontsluiten we de stad, zonder de cultuurhistorische waarden aan te tasten? Daar waar de cultuurhistorische waarden hoog zijn mogen dus geen interventies plaats vinden.

Het maken van een extra dam/verbinding in de Schuttersgracht, zoals in “Plan Duiker”, is een aanzienlijke aantasting van deze waarden (overigens bij deze oplossing worden niet de Baanstraat en de Baandervesting, maar de Burgemeester Versteeghsingel met extra ontsluitingsverkeer belast).

De oplossing moet worden gezocht daar waar de waarden indifferent zijn (en dus een kans bieden voor revitalisering). Een goede ontsluiting worden gerealiseerd door de dam naar de Baanstraat te vervangen door een brug die iets noordelijker in het verlengende van de William Pontstraat wordt neergelegd. Hierdoor wordt structuur van de Schuttersgracht deels hersteld. Dit past geheel in het beleid omtrent het beschermd stadsgezicht. Dit beleid is immers gericht op ‘behoud of revitaliseren’.

Afb. 11. Schets ontsluiting met brug

Nieuws