Speeltoren
De zogenaamde ‘Kleine Kerk’ met speeltoren
Naar een waterverftekening (gekleurd) door Hendrik Tavenier, ca 1790. Formaat van het origineel 23 x 19 cm. Mogelijk wil met het jaartal 1568 (in de lucht) aangegeven worden dat de kerk toen al hetzelfde voorkomen had. De Kleine Kerk werd omstreeks 1310 gebouwd op de plaats waar vroeger de Onze Lieve Vrouwekapel stond. Vóór de Reformatie heette de kerk dan ook Onze Lieve Vrouwekapel. Het was in oorsprong een een-beukige kerk, later vergroot tot een twee-beukige.Wás, want de kerk is in 1883 gesloopt, op een zeer klein deel na, dat de slanke speeltoren nog enigszins steunde. Toen in 1972 tijdens sloopwerkzaamheden ook dit deel werd afgebroken begon de toren vervaarlijk te hellen. Slechts uitgebreide, snel genomen noodmaatregelen konden het omvallen en instorten van de toren voorkomen
Restanten van de pilaren uit het twee beukige schip zijn te zien bij het Rijksmuseum in Amsterdam.
Franse school
Vanwege de bouwvallige staat werd de kleine kerk in 1883 grotendeels afgebroken en op de vrijgekomen plaats werd een nieuw onderkomen gebouwd voor de Franse school, zo genoemd omdat naast de gewone leervakken ook les gegeven werd in de Franse taal.
Restauratie Kleine Kerk met Toren
Zoals al eerder is vermeld werd in 1972 begonnen met het restauratieplan. Allereerst werd de Franse school gesloopt en daarna het overgebleven stukje van de voormalige Kleine Kerk dat de toren ondersteunde.Bij de afbraak van dit gedeelte van het gebouw dreigde de toren om te vallen omdat er onvoldoende steun overbleef.
De Brandweer uit Amsterdam en andere hulporganisaties moesten er aan te pas komen om dit te voorkomen. Langdurig werd dag en nacht doorgewerkt en slaagde men er in de toren voor omvallen te behoeden. Nadat het debacle werd voorkomen kon men beginnen met de restauratie. De toren is inmiddels stevig onderbouwd, maar staat uit het lood, zoals van alle kanten is te zien.
In 2007 is op initiatief en onder regie van Oud Edam, op de plaats van dit stukje groen, de contour van de Onze Lieve Vrouwe Kerk weer zichtbaar gemaakt. Dit project is in samenwerking met de leerlingen van de Triade (techn. school) in Edam gerealiseerd. Na de restauratie van het gebouw werd op de plaats waar voorheen de Franse school heeft gestaan, een klein openbaar parkje aangelegd.
< Projectfilmpje >
Het carillon van de Speeltoren
Eigenlijk was dit speelwerk, maar ook het uurwerk, bestemd voor de Grote Kerk maar in 1568-’69 werd besloten op stadskosten dit alles over te brengen naar de Kleine Kerk. In 1913 was het duidelijk dat restauratie een dringende noodzaak was, echter pas in 1922 werden er van de 15 klokken 9 verwijderd. (Deze zijn te zien in de Grote Kerk)
De Klokkengieter Taylor uit Loughsborough stemde in 1922 de overige klokken bij en goot 11 nieuwe exemplaren. De oorspronkelijke klokken van het carillon zijn in 1561 door Pieter van den Ghein uit Mechelen gegoten. In de oorlogsjaren 1940-1945 braken voor het Edamse carillon spannende tijden aan. De bezetter vorderde in het hele land klokken die werden omgesmolten tot oorlogstuig.
De Edamse klokken van de Speeltoren zijnde dans ontsprongen. In 1955 was het klokkenspel er wederom zo slecht aan toe dat het jarenlang heeft moeten zwijgen. In 1957 , toen Edam het 600-jarig stadrechten feest vierde werd van uit de Vereniging Oud Edam een commissie gevormd ter voorbereiding van de restauratie en uitbreiding van het klokkenspel. In de raad werd in dat zelfde jaar besloten in principe tot restauratie over te gaan, maar door allerlei strubbelingen werd alles op de lange baan geschoven. Zo wilde de carilloncommissie een 4-octaaf beiaard, maar was de adviescommissie van oordeel dat de toren slechts ruimte bood aan 37 klokken en aldus geschiedde. Overigens was dit een zodanige uitbreiding dat daardoor de klokken gedeeltelijk buiten de open lantaarn hangen. In de tussentijd werd ook de uit1561 daterende speeltrommel door een elektromechanisch en later computergestuurd mechaniek vervangen. Zo was het mogelijk dat in 1970 de schitterende klanken van het carillon weer over onze stad klonken. In 1999 is, op initiatief van de vereniging Oud Edam en met steun van sponsoren, de oorspronkelijke uit 1561 daterende mechanische speeltrommel gerestaureerd. De elektronica is verwijderd en de beiaard wordt weer aangestuurd door het oorspronkelijke mechaniek.
Traditioneel bespeelt op feestdagen een beiaardier het klankrijke carillon.
